Metabolizma hücrelerin ve organizmaların yaşamaya devam edebilmeleri için gerçekleşen tüm kimyasal reaksiyonları ifade etmek için kullanılan bir terimdir. Metabolizma ikiye ayrılır:

-Katabolizma: Moleküllerin enerji elde edebilmek için parçalanması
-Anabolizma: Hücrelerin ihtiyaç duyduğu tüm bileşenlerin sentezi

 

Metabolizma besin maddelerine ve besin maddelerinin kullanılabilirliğine yakından bağlıdır. Enerji üretimi metabolizmanın en hayati parçalarından biridir.

 

Besin Maddeleri, Metabolizma ve Enerji

Besin maddeleri metabolizma için anahtar noktadır. Metabolizmanın işleyişi besin maddelerinin parçalanarak bunlardan enerji elde edilmesine dayanır. Ortaya çıkan enerji vücudun yeni proteinleri, nükleik asitleri (DNA, RNA) sentezlemesinde kullanılır.

 

Metabolizmayla ilgili besin maddeleri vücuttaki fonksiyonların gerçekleşmesi için gerekli olduğundan bunlardaki eksiklik sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına sebep olur.

 

Temel besin maddeleri enerji (kalori) ve vücudun kendi kendine sentezleyemediği kimyasalları tedarik ederler. Yiyecekler bu açıdan hücrelerin oluşumunda, devamlılığında, dokuların tamirinde ve vücudun etkili bir şekilde çalışmasında etkilidirler.

 

Normal bir diyet karbon, hidrojen, oksijen, nitrojeni fosfor, sülfür ve başka 20 inorganik elemente ihtiyaç duyar. Öenmli elementler karbonhidratlar, yağlar ve proteinler aracılığıyla sağlanır. Bunlara ek olarak vitaminler, mineraller ve su da gereklidir.

 

Karbonhidrat Metabolizması

Yiyecekler karbonhidratları üç formda sağlarlar: nişasta, şeker ve lif. Nişasta ve şeker insanlar için büyük ve temel enerji kaynaklarıdır. Lif ise sindirimin ve diğer sistemlerin daha sağlıklı çalışmasını sağlayan maddedir.

 

Vücut dokuları bütün faaliyetleri için glikoza ihtiyaç duyar. Karbonhidratlar sindirim veya metabolizma sayesinde glikoza dönüşerek bu ihtiyacı sağlamış olurlar.

 

Glikozun parçalanma reaksiyonu şöyledir:

C6H12O6 (Glikoz) + 6 O2 (Oksijen) —–> 6 CO2 (Karbondioksit) + 6 H2O (Su) + Enerji

Çoğu insanın diyetinin %50’den fazlası karbonhidratlardan oluşmaktadır. Bu karbonhidratlar genel olarak ekmek, pirinç, patates, makarna ve tatlılardan gelmektedir.

 

Protein Metabolizması

Proteinler vücuttaki temel doku üreticileridir. Vücuttaki bütün hücrelerin bir parçası olan proteinler hücre yapısının oluşmasına, hücre fonksiyonlarına oksijen taşımada kullanılan hemoglobinin üretimine, hayati reaksiyonlarda rol alan enzimlere ve vücuttaki diğer işlemlere yardım ederler. Proteinler ayrıca DNA ve RNA genetik materyalleri için nitrojen taşınmasında ve enerji üretiminde aktif görev alırlar.

Proteinler içerdikleri aminoasitler dolayısıyla da büyük önem taşırlar. 20 civarındaki aminoasitlerden vücut 8 tanesini sentezleyemez. Bu Temel aminoasitler şunlardır:

 

-lizin
-triptofan
-metionin
-lösin
-izolesin
-fenilanin
-valin
-treonin

 

Kaliteli protein içeren gıdalar şunlardır: yumurta, et, süt, soya fasulyesi, sebzeler ve tahıllar

 

Yağ Metabolizması

Yağlar yoğunlaşmış enerji kaynaklarıdır. Ağırlıklarına oranla karbonhidratlar ve yağların iki katı enerji üretirler. Yağların fonksiyonları şunlardır:

 

-Hücre yapısını oluşmasına yardımcı olma
-Hayati organların etrafında koruyucu bir yapı oluşturma
-Yağda çözünen vitaminlerin emilimine yardım erme
-Enerji için depolanmış enerji sağlama

 

Temel yağ asitleri linoleik, linolinik ve araşidonik asitler gibi doymamış yağ asitleridir. Bunlar diyetle beraber alınması elzem olan besin maddelerindendir. Doymuş yağ asitleri ise kolesterolle birlikte kalp rahatsızlıklarına ve damar sertliği oluşumuna zemin hazırlarlar.

 

Mineral ve Vitaminlerin Metabolizması

Yiyeceklerdeki mineraller enerji ihtiyacına direkt olarak katkıda bulunmasalar da düzenleyici olarak ve metabolizmanın işleyişine dahil olarak önemli bir görev alırlar. İnsan vücudunda 50’den fazla element bulunmuştur. Bunların 25 kadarının temel besin maddelerinden olduğu düşünülüyor. Yani bunların eksikliğinde vücutta çeşitli problemlerin ortaya çıkması ihtimali artıyor.

 

Önemli mineraller şunlardır:

-Kalsiyum
-Fosfor
-Demir
-Sodyum
-Potasyum
-Klor
-Bakır
-Kobalt
-Mangan
-Çinko
-Magnezyum
-Flor
-İyot

 

Vitaminler ise vücudun sentezleyemediği temel organik bileşenlerdir. Metabolizmada direkt olarak rol alan vitaminler şunlardır:

 

-A vitamini
-B2 vitamini (Riboflavin)
-B3 vitamini (Niasin
-B5 vitamini (Pantotenik Asit)

 

Metabolik Yollar

Metabolizmanın kimyasal reaksiyonları metabolik yollar olarak organize edilir. Bunlar temel kimyasalların besin maddelerinden birçok adım sonrası başka bir kimyasala dönüşmesine izin verirler. Enzimlerin bir dizi işlemi bu noktada önemli bir faktördür.

 

Enzimler metabolizma için çok önemlidir çünkü enerji gerektiren reaksiyonların organizmalar ile sürdürülmesine olanak sağlarlar. Bu reaksiyonlar gerçekleşmek için enerjiye ihtiyaç duyarlarken sonunda da enerji ortaya çıkarırlar. Enzimler katalizöt olarak reaksiyonların daha hızlı ve etkili bir şekilde gerçekleşmesine imkan verirler. Enzimler ayrıca hücrelerin çevresinin veya diğer hücrelerden gelen sinyallerin değişimine cevap vererek metabolik yolların düzenlenmesinde görev alırlar.